[اے نِبـشــتانک په مـولـوی عبــدالله صاحبءِ مـزن داشـت روچءِ ...

[اے نِبـشــتانک په مـولـوی عبــدالله صاحبءِ مـزن داشـت روچءِ هاترءَ( 12 آپریل 2008 ) تیار کنئـگ ءُ ماں هـمے دیـوانءَ وانـگ بـوت]
بلــوچسـتانءِ عالـم ءُ زانـتکار؛ ءُ راجـی سـر شائـر واجـه مــولـوی عــبدالـله پیشــنی (روانـبُد) صـاحـب!

بلـوچ راجـدپترءَ ماں وتـی دراجیـں تک ءُ پهناتاں بازیں راجـدوسـت ءُ کـومـی شائرءُ جهُـدکارے رودینـتگ ءُ هَـسـت کُـتگ.
بازے چه اے راجـدوسـت ءُ وتـن دوسـتیں شائرءُ کلمـکار وتـی مُـلک ءُ کـومءَ- ماں وتـی شیـئراں ءُ نبشـتانـکانی تهءَ نازینتـگ ـ ءُ هـمے راجـی جُـهدکار گوں وتـی جـِد ءُ جـُهداں سیـنگارتگ.

ءُ اے دروه گـوں مُـلک ءُ کـومءِ نیگیـگ ءُ سـکیـں جاوراں پـدرد ءُ گـمیگ بوتـگ اَنت ءُ گـوں مـُلک ءُ کـومءِ وشـی ءُ شادهاں گـَلءَ چه بالـیگ.

جــی هــو! مــولـوی عــبدالـله پیشـینی صاحب هـما بلـوچ راجـی سـر شائر؛ عالم ءُ زانتـکاراِنت که وتـی تنـگویں زنـدی په بلـوچ ءُ بلـوچسـتانءِ راجـی پگـر ءُ هیـالانـی دیمءَ برگءَ؛ ءُ بلـوچءِ حـکانـی پیـله مرزی کنئـگءَ؛ گـوازینت ءُ آسـر کـت.

مـولـوی عـبدالله صاحبءَ حاصیں پایـبندی یے په بلــوچـی دود ءُ رُبیــدگ – ءُ هیـل ءُ آداتاں بـوتگ.
ماں بلـوچ راج ءِ نیامءَ کمـتر کسے هــست که گـوں واجـه مــولـوی عـبداللـهءِ نام ءُ تـوارءِ آوازهءَ؛ یک وڑے نه یک وڑے پجاه آروک مه بنـت.

جــی هــو ! مـولـوی عـبدالـله صاحب ماں سال 1345 هـ.ق. بزاں تکریبأ 83 سال پیش ماں باهـوکلاتءِ پلیں زیـدءَ ودیگ بوت. رنـد چه ده سالءَ؛ هـور گـوں وتـی آریپـیں پـس ءُ مـکّهیـں ماس ماں باگیـں پیــشینءَ آتک ءُ جه مـنند بوت اَنت.

واجـه مـولـوی عــبدالـله صاحبءَ وتـی دیـنی بُـنی وانـگ ءُ زانـئگ ماں باگـــیں مَـند ءَ بنگیج کت ءُ رندءَ ماں کراچیءَ وتی دیـنی وانگ دیمءَ بـُرت –ءُ آهـر سـرءَ په هـیس یک مـولـوی یے چه کـراچـی ءِ دینـی وانـگجاهءَ وتـی وانـگ آسـر کـت.

مـولـوی عـبدالـله صاحبءِ علم ءُ زانـت علاوه چه دیـنی علم ءُ زانـتءَ ماں راجـی ءُ کـومی پڑءَ هـم سـک باز بـوتگ.
مـولـوی عـبدالـله صاحب عـلاوه چه بلـوچی زبان؛ ماں پارسی؛ اُردو ءُ عربـی زبانانی تهءَ گوشـتگ ءُ وتی نبشـتانک ءُ کتاب نبشـته کتـگ اَنت.

مـولـوی عـبدالـله صاحب علاوه چه یک مزنیں دینی عـالم ءُ زانتـکارے یک مزنیں بلکین بلـوچی زبان ءُ لبـزانکءِ مسـتریں راجـی سـر شائر ماں کلاسـیکل شائـری هـم هسـت اِنت.
مـولـوی عـبدالـله صاحبءَ وتـی کـوم ءُ ملـکءِ سرجَمـیں حالـتءُ نِـدارگ – ءُ گوشـگی گـپ؛- ءُ بلـوچ راجءِ واهـگ ءُ مارشـتاں ماں وتی دوئیں مـزنـیں راجـی شیـئر؛ بزاں "مـــکـران" ءُ "واب ءُ هـیال"(حـکءِ آواز) ءِ شیـئرانـی تهءَ آرتـگ ءُ بیان کُـتگ اَنت.

جـی هـو! مـولـوی عبـدالله صاحب تکریبأ 20 سال پیـش بـزاں ماں سال 1408 هـ.ق. رنـد چه برگشـتی چـه حـجءِ زیارتءَ؛ ماں قطرءِ شـهرءَ چه اے دگنیا شُـت ءُ وتـی نیـکیـں نام- ءُ وتـی راجـی پگـرءُ هـیال- ءُ کـومـی مارشـتی ماں بلـوچ راجـدپترءَ ابـدماں کـُت اَنت.

هـنّوں من گـوں پهـلی چه آ بـزُرگـوارءِ روحءَ په ردی یانے که بلکیں اے منی نبشـتانکءِ تها به بیـت - ءُ گوں شمے عزیزانی اجازتءَ ؛ شـُمے دلـگـوشءَ اے نبشـتانکءِ باروا که گونڈیں چمشانکے په مـولـوی عـبدالـله صاحبءِ دوئیں راجـی شیئر بزاں"مکــران" ءُ " واب ءُ هیال"ءِ شیـئراں - راجـی ءُ کـومی تـک ءُ پهـناتانی سرءَ اَنت؛ ترّیناں.
جــی هــو!
"مــکران"ءِ شئیر؛ واجه مـولـوی عـبدالله صاحبءِمـزنیں سـوگاتے په بلـوچ سرڈگار بـزاں بلـوچسـتان اِنت. ماں اے شئیرءِ سـر تاکءَ؛ مـولـوی عــبدالـله صاحب؛ گوں وتـی ماتیں وتـن بلـوچسـتان ماں گـَپ ءُ تـِران نــنداِیت. ءُ هـنچوش که هـانی په شے مُـرید- وتـی ماتین وتـنءَ نازینیت ءُ وتی دلی واهـگ ءُ مـرادانءَ په ماتیــں وتــن ءَ درشـاں کنــت ءُ گـوشیـت:

"جی! وشـین وتـن مئـی مــکران
تـو دائـم به باتے کامـــــــــــران
آباد ءُ ســـــــبزین مئــــــــیزران
مـن هر بر که تئـی نامءَ گــــران
تئـی بو چـو مِسـکءَ بیت زران"
ءُ رنــدءَ وتـی وانـوک ءُ گوشـداروکانءَ؛ ماں بلـوچسـتانءِ بُرزیں ٹیـهُـرءُ امن اِیں گـٹ ءُ گـّراں که مـُدام بلـوچانی سحـتی یانی دیمـپاں بـوتگ اَنت؛بارتءُ سـر کنـت ءُ بلـوچ زحم جنانی سـنگرانءَ په ما یات گیـجی یے کـنت. ءُ گـوشـیت:

"آ تئی دلجمین گــٹءُ گــــــــّران
مات بـند ءُ بُـرزیں ٹیـهُــــــــران
که گَـپ جـن اَنت گوں جمبــــــران
تئـی سَـرشــــــم ءُ دِرَنـگ ءُ دَران
دِرّ ءُ ســـــــــیادی سـنــــــــــگران"

- ءُ دیم ترءَ که چه مات بـندیں کـوهانی گـَّر ءُ گـّـٹاں ایرکـپیت ءُ ماں ماتیں وتـنءِ کـوردپ ءُ آپـسراں جهـل بیـت ءُ بلـوچسـتانءِ گـونـَک ءُ زامـرانءَ ما را سـر مَـست کـنت- ءُ پـدا دیمـترءَ بلـوچسـتانءِ رنـگ په رنـگین وّل ءُ بـرانءِ تامءَ په ما گــوشـیــت:

"تئـی کَلـّگ ءُ تئــــی آپـــــــسرانسبـزین گـونِـک ءُ زامُـــــــــــــران
حـوش بـوتراَنت چـه زاپُــــــــــران

تئـی کـولِگ چو شیرکومبین سـران
آ کـــوردپ گـوں داز ءُ کیـلـــــــڑان..........................................ڈلـُک گـوں زهــم ءُ اِســــــــــپران
کـرپاس گـوں سـیاهـین سَــــمُـڑان.........................................زَرپُـل گــوں زردیـن چَمــــــــبــڑان
تئـی سـوّلـین کهـیر گـوں شَنکـران
جُـــگـڑ ءُ کـــَلیـڑ ءُ کیـــلـــَــــــڑان
شیــِرن تِـراَنـت چه شــــَــــــکـّـلان"
جـی هــو! مـولـوی عــبدالله صاحب وتـی مُلک ءُ سـرڈگار هـنچوش دوسـت بیـتگ که بلـوچسـتانءِ زهـر ءُ کـوچَـلّـین وَلّ ءُ بر چه شـکـّـلان شـیرین تراَنت.
ءُ هـنچوش دیمـترءَ ماں شهر ءُ زمـینانی نِـدارگءِ سـیلءَ ایرکَـپیت ءُ چه مـَچ ایـوار ءُ مـَچ بـند – ءُ چه سـُـندگـوپ ءُ هـامـینءَ په ما گوشـیت:

"تئـی مَـچّ گـوں گـَـَرک ءُ کـوکـوران
آ گِـرد گـُونـگ ءُ گِــرانـیں سـربران
درینـپانچ ءُ نَــرمـــیں ســـیمُـــــران
روکــین گِــــــساں چـــو هَــــنگران...........................................سـُــند گواپ گوں جاک ءُ جَلــّـڑان
رُمبــین هَــــوات شُــت اَلــــگــران
تئـی ســوهَــوین صـنعت گـــــــران.........................................دهـکان گـوں ٹــورءَ شـــیک وران
ماں بُــرزیـن گـــَّڈیـلانــی ســــران"
ءُ هـنچوش دیم ترءَ ما را ماں بلـوچسـتانءِ زرگور ءُ تیاب دپان بارت ءُ گـوں مـید ءُ ماهـیگ گِرانی کار ءُ جهـداں پجـاه آروک کـنت ءُ گـوشـیت:

"تئـی لـُنجـین تِـیاب ءُ بـنــــــدراندریا گــــــــوں آپ ءُ کـَلــــــــڑان
بـوجـی گـــوں لــوهــین لـنــگران
نـــوّل کـــن اَنت پاســـــینجــــران
تئـی مـَچو گــوں آ ماهـــــــیگران
کایـنت چه نیـــــل بــــوئـین زِران
گـوں سـارم ءُ تِـگِلــم ءُ لـوجـران
کاشـوک گــوں وشـــین پَـلــگَران
گـور گــوں مــزں کالـین کـِّــــران
دل سُــوک بنــت حــرما حـــوران"
ءُ رنـدترءَ بلـوچسـتانءِ زیـد ءُ کـهچـرانءَ سـیل کـنانءَ چـه بلـوچسـتانءِ اُلاک ءُ دلـوتاں په ما وا گـوشـیت:

"تئـی زیـد ءُ چراگین ســولــــڈرانآ بـَگّ ءُ نه لــــــڈین هُـــشــــــتران
بـّری کَلـَـم گـــوشــین حــــــــــــران
اســـپ ءُ هـــــــــزاری زهـــــــبران
آ بـُزگـَل گـون میــش ءُ مـیــــهَـران
تئـی مـَهری گــوں پـُل ءُ پاتـــــران
آ لیـڑو گــوں پـُلــــین باهـــــــوران
تئی داچی گوں بےگومسین جــُڑان
کاینــت چــــه زیــدان ژنـــــــــدران
تئـی پـُرّاپ ءُ ٹــاه ءُ ٹــاهـــــــوران
تئـی گامیــش گـــــوں ڈیهی ڈڈران
تئـــــی سـانــڈ از هـَمــا جـاناوران
تئـــــی ناهـِنجـُـمین کالیــــنگــران"
ءُ هـمــے پیــم گـڈسـرءَ؛ دیـمءَ په بلـوچسـتانءِ میـتگ ءُ مِــنندجاهاں ترّیـنیـت ءُ بلـوچءِ راجـی کماش ءُ مـَسـترانءَ؛ بلـوچ شیرجنـین ماسانءَ؛ جنــگی این ورنا ءُ بلـوچسـتانءِ مه لـِکائیـن دُهـتَـَگانی زنــدءِ حکـیکتانءَ ؛ په ما پـّدَرءُ بـیان کـنت ءُ گـوشـیت:


" تئـی راجـی کماش ءُ مـَسترانشیـرهـِمـّت این سُــــلطان پـَـران
صــــاحـب دلـین دیـن پــــروران
آ جنـگـول ءُ سـرکـوشــین نـَران

تئی نوجوان گـوں شـیری کیلڑان
چو بـِرانـز گراَنت چـو اِشـکــران
بلے پُـشتءَ نه کِنزاَنت ٹـکـــران

صـد مـرحبا تئـــــــی مــــــادران
که شیـردَینـت همے شیـرگولڑان
بـلکـیں کـپ اَنت روچے گـَــران
بَکـش اَنت سـرءَ پــه بـــرادران

تئـی مـه لِـکائــین دُحـتــــــــران
آهـــــوگ رواجــین جَـم گــوران
پاک اَنت چــو آپــی گـوهـــــران
چیــراَنت ز چـَشـــم احتــــــــران

تئـی گـُل کـندگـین مـه پیــــکـران
آ لـَجـّانـی نازیـــن کـوکـــــــــڑان
حـوش چامـولـین مـَنجـِه ســـران
گون پَـشک ءُ سـریگ ءُ چادران
آ سـَنـگه گـوں زَرّیـن زیــــوران
اے بیـکان درنـزاَنت اَنتــــــــران
مـِسـک ءُ زَبـــاد ءُ عـــــــنــبران
عهــداِش کـوتگ گوں شـوهـران
مـوراِش نه ڈک ایت مـاهـپــــران"
رَنـد چه اے شَـرین ءُ وشـین سَـپت ءُ تـوسـیپانءِ بـیان مـولـوی عــبدالله صاحب هـور گـوں یک راجـی گـُرورے؛ پـدا دیـم په ماتـین وتـنءِ نیمـگءَ تـّریـنیـت؛- ءُ گـوں یک حاصیـن مارِشـتے درا رایـنیت ءُ گـوشـیت:

"اے مــکُـران اے مـــــکـُــرانمـن دائـم په تئـی عهـــــدءَ زَران
تئـی مَـٹ نه اِنت مازنـــــــــدران
تئـی وصـفءَ کناں داں دمــبران"
بلے گنـدیـں که مـولـوی عـبدالله صاحب هـچبرءَ چه بلـوچسـتانءِ تـوسـیپ ءُ تاریـپ دَم نَه بُـرت.
جــی هــو!
چـوش اِنت که بلـوچـی زُبان ءُ لبــزانـک؛ چوکه مـولـوی عــبدالله صاحبءِ اے چـیرءِ گـال؛ ماں جهانءِ راجـدپـترءَ اَبــد مـان اِنت. مــولـوی عــبداللـه صاحبءَ؛ وتی وتـن هـنچوش دوسـت بیـتگ که همـے شئیـر تهءَ جار جَنـت ءُ گـوشـیت:
"اُ جـی مئے وتـی مُـلک ءُ وتــناُ جـی مئــی مـُلکِ کـوهــــــــــــن
آ میـرین بلـوچانـی وتـــــــــــــــن
رَکـشِ یمــن بــاگ هـَــــــــّــــــتن
تـو دوســتے بَسے نزدیک مـــن
هـَنچـو که ساه اَنــدر بــَـــــــــدَن"

ءُ امّـا "واب ءُ هـیال" یا که "حـکءِ آواز"ءِ شـئیر.

همـا پـیم که" مــکـُراں"ءِ شـئیر؛ مزنـین گـنج ءُ مَــڈی یے په بلـوچـی زُبان ءُ لـبزانـک اِنت؛ همـے پیـم "واب ءُ هـیال" ءِ شـئیر هـم یک مسـتریں گنـج ءُ مَــڈی یے په بلـوچ راجءِ راجـی جـِد ءُ جـُهد – ءُ راجـی واهـگ ءُ مـُراداں اِنت.
مـولـوی عــبدالله صاحب؛ بلـوچ ورنایانی جِـد ءُ جُهــدءَ په بلـوچ راج ءِ بیـداریءَ سَـتایـنیت ءُ ماں "واب ءُ هیال"ءِ سـرتاکءِ شـئیرءَ گـوشیـت:

"یک شـپے چـندے هم هیـالیں یارهـم دل ءُ هم سـِتک ءُ سُحـن سیـنگار
دل پُـر از مهر کـوم ءِ همــدردیءَ
آتک اَنت په سـیل ءُ گِنـدُک ءُ دیـدار
وکتے که دؤر هـمدگـرنـِشـت اَنت
گله اش اے رنگءَ کُـت اَنت اظهار
شـپ کـدی باریں کُـٹـتگ؛ سیاهیں
شـِنگـِتـگ بام ءُ تـو نه بـۓ بـیدار
مئے گـَلَـَگ دیـریں مـُدتے وپـتگ
بیـتگ چه بازیـں وپـسگاں بے زار"
مـولـوی عــبدالله صاحب ماں وتـی "واب ءُ هـیال"ءِ شـئیر؛ بلـوچ راجءِ مـُراد ءُ واهـگانءَ په وتـی ماتی سرڈگار ءُ – بلـوچءِ لـوٹءَ په گِـهتریـں زنـد ءُ جاورے جاک جـنت ءُ گـوشـیت:

"ما راهـم حـکے هسـت اِنت اے مـُلکءَهـچکـس مۓ حـکءَ اِں نه کنـت اِنـکار
حـک نه اِنت چیـزے که رَسـیت مـُپـتءَ
بایـداِنت که حکءَ پـد به جـنت حــــکدار"
اے که ما بلـوچ ایں ءُ ما را یک راجی حـک ءُ حـُکوکے اے مـُلکءَ هـست؛ ایشـیءَ هـِچکـس انکار کـت نه کـنت. بلـے پـدءَ گـوشـیت حـک مـُپـتءَ دسـتءَ نه کـیت. "بایـداِنت که حـکءَ پـد به جـنت حکـدار". په حـکءِ په دسـت آرگءَ؛ بایـداِنت که حـکءِ واهـند وت جِـد ءُ جُهـد به کـنـت.


دیمـترءَ بلـوچ راجءِ نگیـگیـں جاورانءَ ؛ بیان کـنت ءُ رنـدءَ ؛ اے نِـگیـگـیں جاورانءِ سـوبانءَ پـٹ ءُ پُل کـنت ءُ گـوشـیت:

"مئےبلـــــــوچانی جزء مــاں ایران اِنتپـر چیا کپـتگ؛ وار ءُ بےگمـــــــــــوار
آ که گمـواراَنت دسـت اِش کـــوتاه اِنت
آ که سردسـت اَنت؛ حائـنیں گـَـــــــدار..............................................
ونـڈے که نام گـِپـت اِنت بلـــــــوچانـی
راهءِ نیـمءَ کـیت؛ یک بــــرءَ بیت گـار

گـُشـنگـیں مردم چه شـدءَ کــــوراَِنت
پَـرگَـلَے کنـدیت میـتگءِ ســــــــردار
آ که هـم شــام اِنت؛ لاپـی حالیــکاِنت
پُـر چه پـــــــول اِنت کـیــــسگ زَردار

لاگَـریں حـمالءِ کـَورڈ ریــش اِنـت
گـوں تِـجــوریاں؛ وشــدل اِنت تُـجار
دهـکاں که جان شـُدین اِنت؛ وتی هیداں
آییءِ مـحصولءَ کـٹ کنت هــتّـار"
ءُ رنـدتر چه اے نـَوُشِِ ءُ نابرابریں جاورانی بیانءَ؛ جـُهدکاریں بلـوچ ورنایانی مارشـتءَ که آ وتءَ ایـوک ءُ تهنا گِــندانت؛ بیان کنت ءُ گـوشـیت.

"مـن جواب دات که چوں کناں یاراں
درکـَپس شاهـین نه کـنت اَنـــــــــــزار............................................شـپ کدی باریں کُـٹـتگ سـیاهـــــــیں
که شـهمے په آسمانءَ نه جـنت اسٹار...........................................گـوں کےءَ پریات کناں باریـــــــــــــں
هـِچکـسءِ گـوشاں نه روت کوکـــــار
گـــــله چه دَرکوماں کنـــاں پرچـــــے
مئـی وتی برات اِں نه اِشکون اَنت گُـپتار

من نه نالاں چـــــــــه دسـت ڈنـیگاں
ٹـپ منءَ مـــان انت اچ وتی کـــاٹـّار"
ءُ دیمـترءَ با وجـود اے درُسـتیں نَـوّشـی ءُ نابرابری – ءُ ناتُـپاکیـاں پـدا هـم بلـوچ راجءَ هـنچوش آریت گوں یکـدگر نزیک کنـنت که هـِچکـسءَ داں مـروچی؛ بلـوچ چواِش یـک ءُ نـزیک نه دیسـتگ. دلـگوش کـنت مـولـوی عـبدالله صاحب چی گوشـیت:

"کـُـل بلـوچ یکـیں لوگءِ پرزنـداَنـتگـوں هـمے یکـیں جامـگ ءُ شـلـوار
سـرباز تاں سـرحــــد ءُ ســــراوانءَ
پَهـــــــره؛ پـنــّوچ ءُ گِــهۂ ءُ لاشـــار
هـُــنب ءُ بمـپـُشــت تاں حـد میـنابءَ
بـِنـت ءُ بَـشکَرد تاں زرگوریں چَهبار

نئے که مئے ایرانـی بلــــــوچ تهــنا
بلـکـیں تاں حـد سـیبـی ءُ حـُضـــــدار
کــل بلـوچ یکــیں لـــوگءِ پرزنداِنـت
گــوں هـمے یکـیں جامــگ ءُ شــلوار"
اَگـں سـیاهـے؛ اگـں سِـپیت انت. اگـں زرینگـے؛ اگـں نابـودینے. اگـں زردارے؛ اگـں گـریب ءُ بے زَرے. اگـں نامـدار؛ اگـں بے نام ءُ تـوارے. هـرچـی که هـَست اَنـت؛ بلــوچ اَنـت ءُ دراهـیں بلـوچ یکـیں لـوگءِ پَـرزنـداَنـت.

جــی هــو!

"کـُل بلـوچ یکـیں لـوگءِ پـرزنــداَنـت
گـوں همـے یکــیں جـامــگ ءُ شــلوار"

مِــنـّـَت واراں
پـرویـز لاشــاری