تاکے چہ بلوچی زبانءِ اوّلی کتابءَ1
*ایشیءِ درور مئے ملکءَ نیست۔*ماں قلاتءَ اسپ شرّیں اَست۔۔۔ارزانءَ رسیت۔*دو اُشترءِ دیمءَ شرّیں اسپ رسیت۔
*بازیں اپسے سرکارءَ بازارءَ لیلام کتہ آسان اَنت۔*منااگاں مال بوتیں مروچی من پہ وت دگہ اسپے گپت۔
*اگاں دل بہُ گشیت چوکہ دست نہ رسیت گڑا بے فائدہ اِنت۔*بے مالءَ شرّیں مردم بازارءَ مہ رؤت۔
*بے مالی امروزءَ گَرّے۔*اگاں غلامےءَ زَرّ اَست آغلام سردار بیت۔
*اگاں سردارے ءَ را مال نہ بیت نیست کار بیت۔۔۔چرائیءَ غلام شرتِراِنت۔
*اگاں مردمےءِ پِت نیزگاربیت گڑا جندءِ چُکّ ءَ را آئیءِ دپءِ حبروش نہ بیت۔
اصل متن2:۔۔۔
’’ مروچی سوداکران بازین اسپیے آوُرتک بہائیی سکّ کرانش *کیمت کنت،کسّش ای پیمازرت نکنت*دِکرِ سودای مالش باکون،ابرشم،کُد،برکہ،شال، ادا بہائش نکنت،کراچیایابنبءییا برنتش*من ہزارروفیہ ہاپلانیے نریانے کپتہ،جوانین نریانے*ہندوستاناببری بھاءی بکنیے بلکے دوہزاریاہزارنیم کاریت*ءی شیے درورمنیے ملکا نیست*مں کلات اسپ، شرین است، ارزانارسیت*دواشترءی دیماشرین اسپ رسیت*بازین اسپیے سرکارابازارالیلام کتہ آسانت*منااکرمال بوتین مروچی من پہوت دِکرِ اسپیے کپت*اکردل بکشّیت چوکہ دست نراسیت کداپے پائیدہ ہنت*پے مالاشرین مردم بازارامروت*پے مالیے امروزا کرءی* اکرکُلامیازرہست آکُلام سرداربیت* اکرسرداریارا مال نبیت نیستکاربیت*اچاءی کلامی شرترنت*اکرمردمی پِت نیزکاربیت جندی چکّاراہاءی دپی حبروش نبیت‘‘ 3
تجزیہ:۔۔۔
اے کتابءِ وانگءَ چہ مردم ہما دؤرءِ حالاتاں زانت کہ آ وہدءَ مکران ءِ حالات چے بوتگ اَنتءُ مردمانی زندءِ جاور چتور بوتگ اَنت۔ اے ہما دؤرءِ راستیں تاریخ اِنت کہ واجہ کمالان گچکیءَ چمِ وت دیستگ ءُ نبشتہ کتگ اَنت۔
اے وڑیں کتاب تاریخی بستار دارنت پہ تاریخ نویسءُ تحقیقءُ ماضیءِ تجزیہ نگاری ءَ ہمے رنگیں دستاویزی ثبوت اہمیت دارنت ۔
برزءِ سیاہگءِ وانگءَ چہ مردم تجزیہ کت کنت کہ دو سے سد سالءَ رند مئے چاگردءِ تہا چونیں بدلی اتکگ اَنت ما ذہنی ءُ نفسیاتی حوالہءَ انگہ ہماجاگہءَ آں یا دیمءَ شتگاں۔ نی سوداگر نیااَنت ءُ ما اسپ نہ زیریں۔باقی مئے تہا زرّ پرستیءِ ہوّس انگہ ہما رنگءَ برجاہ اِنت۔مئے تہا غلامءُ واجہءِ طبقاتی نظامءُ کسانءُ مزنیءِ تعصب اَنگہ برجاہ اِنتءُ ما روچ ئے مرچی وتی بے زرّیں پتاں پہ دانکے جست نہ کنیں۔اے نیچرمارا چہ روایتءَ گون اِنت مئے نفسیاتءِ بہرے۔اے کتابءِ تہایک بابے سوداگریءِ بابتءَ انت زانگ بیت کہ نبشتہ کار ءَ سوداگری ہم کتگ۔
برزءِ سیاہگءِ وانگءَ چہ پدّربیت کہ پیشءَ ایرانی یا عرب سوداگراں اسپ ءُ گدءُ پوشاک آؤرتگ ۔ اسپ مکرانءَ بہاکتگ اَنت ءُ پوشاک ءُ شال ہندوستانءِ شہر کراچی 4ءُ بمبئیءَ برتگ اَنت ءُ بہا کتگ اَنت۔اے گپ ءُ پدّر بیت کہ پیشءَ بلوچاں مکرانءَ ہزارروپیہءَ یک اسپے زرتگ ءُ ہندوستانءَ برتگ ءُ دوسری بہا کتگ اَنت۔ قلات اسٹیٹءَ سرکارءَ اسپ لیلام کتگ ءُ اودا شریں اسپ ارزان ءَ ہم رستگ ءُ ماں قلات ءَ یک اسپے ءِ سوداگوں دو اشُترءَ کنئگ بوتگ۔اگاں آدؤرءَ ہرکسءَ کہ زّربوتگ گڑاواجہ ہما بوتگ چو مروچیگءِ وڑا۔
مصنفءِ بابتءَ:۔۔۔
واجہ کمالان گچکی کیچ مکرانءِ حاکمءُ ذگری فرقہءِ خلیفہ میر ملک دینار گچکی ءِ کڈاسگ بوتگ۔
ملک دینار گچکی میرنصیرخان نوریءَ تمپءِ قلاتءَ دزگیرکتگءُ آئیءَ راچہ ذگری مزہبءَ دست بردار کنئگءِ جہدکتگ۔ آئیءَ نہ منّ اِتگ گڑا نصیرخان نوریءَ نورمحمد بلیدئی حکم داتگ کہ سرئے قلم بہ کنت۔ ہمے وڈءَ میرملک دینار گچکیءَ وتی سر داتگءُ وتی مزہبی عقیدہ ءُ روحانی آزادی پہ مدامءِ واستہ پہ وتی پدریچءَ اشتگ۔
میرکمالان گچکی وتی بابتءَ نبشتہ کنت’’ کمان گچکی ابن عالیجاہ امیرہاشم ابن میرکمالخان ابن امیرشیہک شمشیرزن ابن ملک دینارگچکی حاکم کیچ و مکران ‘‘5
کتابءِ بابت:۔۔۔
اے کتابءِ تہا واجہ میرکمالان گچکیءَ نبشتگ کہ : ’’ کتاب لبزبلوچستان کفتار تصنیف کمالان کچکے ‘‘6
وہدے بلوچی اکیڈمیءَ اے کتاب چھاپ کت گڑا ٹائٹلءَ ’’ کتاب لبز بلوچی ‘‘ ءُ تہا’’ بلوچی دزنمشتی کتاب ‘‘ نبشتہ کت۔
اے کتاب ’’ بلوچی دزنمشتی کتاب‘‘ ءُ ’’ کتاب لبز بلوچی ‘‘ ہردو ناماں زانگ بیت۔
مصنفءِ مرگءَ رند اگاں کتاب ئے کسے چھاپ بہ کنت ءُ آئیءِ تہا بدلی بیاریت اردو تحقیقی زبانءَ ایشیءَ ’’ منشائے مصنف سے انحراف ‘‘ گُشنت ۔
حواشی و تعلیقات
1۔ میرکمالان گچکی ’’ کتاب لبز بلوچی‘‘ 4اگست1885، لندن: برٹش میوزیم
پولکار: میرعاقل خان مینگل، ’’بلوچی دزنمشتی کتاب‘‘اپریل 1986، کوئٹہ: بلوچی اکیڈمی
2 ۔وا جہ کمالان گچکیءَ ک: پہ گءَ۔۔۔ پشتوءِ (لبزکی بورڈءَ نیستا) پہ ٹ ءُ ڈ ءَ کرمرز کتگ اَنت ۔
3۔ کتاب لبز بلوچی، باب ما ملت سودزیان ، ص ۶۸
4۔ آ وہدءَ کراچی ہندوستانءِ شہرے بوتگ ءُ پاکستان وت یک جتائیں ملکے نہ بوتگ .
5 ۔ کتاب لبز بلوچی، ص، ۶۸۷
6۔ ایضاً .
