عابد آسکانی
کےءَ گمان ات که کیت روچے
مئے کم نهادی نهاد کار ایت
هما دورءُ زمانگاں که انسان وکشیءُ گیابانی بوتگ گریشگءُ کوهءُ اگاراں سلے ولے بوتگ په وتی زانتءُ واکءُ وسءَ وتی هیشی سرۓ چه چاگردءِ همک ڈولیں هونواریں رسترءُ سهگیریں لولکءُ جوجکاں پهریزتگ – میزان میزانءَ وهدے آ زانتکار ترءُ کته کار تر بوتگ گڑا آئیءِ اے پهریز کاریءُ پاسپانیءِ سسّا هنچوش پره شتگءُ شاهگان بوتگ که آئیءِ کٹم ، ٹک ، راجءُ زیدءُ گلزمین ۓ پلّءُ واڑ کتگ انتءُ آ سرءَ درستین جهان ۓ پتاتگ.
مروچیگیں دور "سائینسءُ ٹیکنا لوجی"ءِ دور گوشگ بیت اگاں چه دنیگا هم انسان زندءِ یک مزنین بهرے هما کوهنین "سنگی دور" ءَ سر سر جنگءَ انت بلے الباریں رنگےءَ چماں شانک دے ۓ به چارۓ جهانءِ پیشیگیں جاور پهک بدل بوتگ انت – نی انسانءِ دلءَ آ گریشگی هونواریں رسترانی بیڑءُ باهندءِ انچک ترس نیست – بلے آ رستر هم نی آ پیسرس رنگءُ دروشم ءَ نه انت – هنچوش که انسان بدل بیان بوتگ همے پیمءَ رستران هم دیمروی کتگ زیگیں چار پادیں رستر مروچی دو پادیں مردمءِ رنگءَ دیمءَ آتکگ انت – انسان گونگیں اے رستر چه آ کدیمی چار پادیں رستراں هونوارترءُ کانٹی تر انت – اے انسانءَ گیشتر ریپین انتءُ وتی رگزءَ دور دے انت – پمیشکا چه ایشاں وتی جند ، راجءَ چاگردءِ پانک گیشتر جنگ لوٹ ایت – ایشانی دام مدام جتگ ، تلک یک پیمءَ چیر انت ، لوپ هر وهد منڈاتگ برے کڈّلءَ انت ، برے گوارچءِ پشتءَ انت که کدیں نه کدیں سوب به کن انت شکارءَ لوپ به کن انت.
چه انسان زاتءُ جهانءِ راجاں بلوچ هم یک راجے که یک جتائیں پوشاک ، زبان ، دودءُ ربیدگءُ مسکیں هاک زیدءُ زمینےءِ هدا بند انت – په اے راجءِ ولگوج کنگءَ په ایشیءِ زبانءِ بیگواهیءَ ، په ایشیءِ دودءُ ربیدگانی گار کنگءَ – ءُ په ایشیءِ گلیں هنکینءِ وتی کنگءَ چه نوشیروان رسترءَ بگرتاں مروچی بے شمارا انسان دروشمیں رسترےءُ وتی گڈّی زور چکاس اتگ بلے بے شونءُ بے مراد بوتگ انت. بلوچ انگت هستءُ زندگ انت – ءُ چدءُ اے دیم هم وتی پهریزگءَ زانت – آئیءِ بدواه هنچوش که چدءُ پیسر بے مراد بوتگ انت چدءُ اے دیم هم بے سوب بنت – شهسسا گوش ایت:
سکّ مریں راجانی همک دهل انت سکّ مریں
په وتی زانتءَ چه بنءَ دل اِش گوتکگ ات
بلوچ راج چه اے وڑیں رستریں زوراکانی کڑءُ گورگنداں کےءَ رکّینتگ؟ بے شکءُ گماں اول هداءَ گڑا وتءَ وت ۓ پهریز اِتگ – ایشیءِ رکّینوکءُ پهازوک ایشیءِ شیریں بچءُ جنک انت. راجی کماشءُ زانتکار انت سانڈءُ مزار بیمّیں سرمچار انت. یکے مرایت لکّے پیداگ بیت راجءِ "آهنیں پلّ" انت شاهگانیں گلزمینءِ پاسپان ، هزاری دودانی پانپا ، شکّلیں زبانءِ ساٹوکءُ چیٹوکءُ زندگ داروک انت. چه مرگءَ نه ترس انت وهدے جنگءِ پڑءَ مانشان انت گڑا مرگءَ ملگے گون کن انت راجدپتر ایشانی گروهبریءِ نامءَ په مڑایے گیپت.
بیم مرگءِ نه ترس دنیاءِ
دوستی یے چونیں مئی دلاں بیتگ
مراد ساحرچه همے ڈولیں سرمچاراں یک زانتکاریں سرمچارے ات. آ وتی راجءِ رهشونءُ گلزمینءِ مترسیں سپاهیگے ات بلے چاجنگی سپاهیگاں نه اَت که داں لاپ اِش سیر نه کن ۓ جنگءِ پڑءَ سر نه دے اَنت. ساحرءَ داں نیم کرنءَ گوں هورکیں لاپے په راجءُ گلزمینءَ جنگ کت همے گپ ۓ جتگءُ گوشتگ ۓ:
بناس اِتاں شدیں لاپءِ کورهءَ ساحر
وتءَ په چرپیں دپاراں من مژده وار نه کتآئیءَ شر زانتگءُ مار اِتگ که سیاهءُ تهاریں شپءَ مئے سرءَ مانشانتگءُ شپ په تچگ روچ نه بنت. داں سرءَ سر نه گوزۓ شپءِ سیاهءُ تهاریں لشکرءَ پروش دات نه کن ۓ. پمیشکا ساحرءَ گوں اے سیه شپءِ گرانیں لشکرءَ جنگ کتءُ گوشت ۓ:
مارا سیه پوشاں نه ترس ایت چه شپانی سیاهیءَ
تو اے مهکانیں شپانءُ روشنیں باماں به بر
ساحر هما راهی انت که وتی دلءَ جزمءُ پر امیت انت که آ وتی منزلءَ الّمءَ رس ایت اے سیاهیں شپءَ آ الّمءُ دلجمءَ پروش دنت روشنیں روچ په آئیءِ دیمءَ درکیت:
آتکگ که تاموریں شپ
جزماں کیت انت بامسارے
دیمترءَ گوش ایت:
کرام کناں روچے کوچگءَ کائے
زندگاں من پمی یکّیں هبرءَ
اے گواچنی گپّے هرچ کارےءَ دل جزمیءَ تگواه گون مه بیت آ کار هجبر دیمءَ نه روت هر کارےءَ ٹیٹرے ءُ توکلے میڑینگ لوٹ ایت همک دلءِ واهگےءَ سودایے سرءَ بیت همے سودا هما کارءَ په آسرے رسین ایت اے باروءَ مراد ساحرءَ جوانین درورے داتگ یک جاگهے آ گوش ایت:
داں مه بیت واهگءِ سودا ماں سرءَ
دردءِ دریایاں کجا گوست کن ۓ؟
دیریں منزلانی مساپر وهدے که گوں راهءِ سکّیءُ سوریءُ نگیگیاں دوچار بیت گڑا آئیءِ دلءَ هزار رنگیں هیال کیت. برے وتءَ دیوانگے کرار دنت. وتی "سرگنوکی" ءِ سرءَ کندایت. برے آ عالمءَ ڈوبار ایت برے بهتءَ تالهءِ رنگءَ جنت. برے همراهانی ناسرپدیءُ ناتپاکیءِ سرءُ بژ بش وارت. مراد ساحرءِ دلءَ هم هنچیں هیال کیت پرچے که آ یک انسانے البت آ تالهءِ زنگءَ نه جنت آ الّمءَ نه ڈوبار ایت بلکیں اے آئیءِ نزءَ "گندگیں پیل" انت. همے گپءَ چوش درشان کنت:
عالمءِ زنگءَ بهتءِ ڈوبارگ
نزءِ من ساحر ، گندگیں پیل انت
مراد وتی وشمیاتکاں پجاه کار ایت وتی شدءُ بد ، واریءُ زند زبهریانی زمه واراں زانت چوش اش ٹکءُ نشان کنت:
ما که چو چنگیں کمانءَ ایں شُدءِ ساهار
بهر مئے دهرءِ مزن گردناں هونلاپ کتگ
کسوے کار انت که مهتر داودءِ چل مردیں چک بنت نمازءِ وهدءَ پت پیسر بیت چک پشتءَ ۓ اوشت انت پتءُ چک هور نماز کن انت یک روچے مهتر داودءِ دلءَ نمازءِ تهءَ هیالے کیت که گواهے دگه کس مئییت ما پتءُ چک وت بازیں کسی رهچار نه بئیں. وهدے سلام ۓ ترینت دیست ۓ که چکانی سر چه سجدهءَ چست نه بیت درست دیم په چیر کپتگ انت بزاں هشک مرتگ انت. پتءَ مار اِت که منءَ پهراں گپتگ منی همے هیال هداءَ دوست نه بوتگ منءَ گپتگ ۓ. هما دمانءَ دیم شکون کپت گوشت ۓ اے واجهیں هدا! منی گناهاں درگوز کن ، هداءَ آئی میار بکش ات جست ۓ کت که پدءَ وتی هما چلّیں چکّاں لوٹ ۓ یا یکے لوٹ ۓ ، چلینانی برکت ۓ مان به بیت. واجه داودءَ گوشت اے هدا تئی دستءَ هرچے بیت کنت بلے نی من آ چلّیں چکّاں نه لوٹاں منءَ یک چکّے به دے چلّینانی بودءَ ۓ مان کن گڑا همیش انت که هدا تهت روانءِ واجه مهتر سلیمان بکشات که درواهیں دیهـءُ ملاکت آئیءِ دستءِ چیرءَ اِت انت.
چاکرءُ گوهرامءَ کمءُ گیش داں سی سالءَ وت ماں وت جنگ کت بلے اے روچی که میران کشگ بوت گڑا گوهرامءَ گوشت:
چاکر! تو اگاں آزمانءَ پدگ بندۓ
سر برءِ استوناں جن ۓ تهتءَ
هپت زرءُ هپتاد کوه بگوازین ۓ
ڈاڈرءِ جمپاں په سرءَ زیرۓ
نی هار میرانءَ په گدار گندۓ
کشتگ من تئی نامانی ملک میران
پروشتگ من تئی رندانی کاهمیں دیوان
نی کنّوانی وهدءَ ۓ نه شاکارۓ
اسپرانی پیشکنزگءِ وهدءَ
دژمناں سالونکیں دودا ایر جیگ کت برات ۓ بالاچ ات که دنیگا ٹیبرهءُ گونڈ ات براتءِ کوشءَ وابءُ آرامءَ نه اِشت. کینگ ے چه دلءَ نه کنز ات انت آ براتءِ پادءَ سر گپتگ ات بلے براتءَ گوں جوریں هکّلےءَ لوگءَ چهر داتگ ات. همے گونڈیں بالاچ وهدے هژدهمی سالءِ سندءَ رس ایت به چار چے گوش ایت:
داں هژدهمی سالءِ سرءَ
من رستگءُ جواں بیتگاں
تیرءُ کمانوں زرتگ انت
ماءُ نکیبو بوتگیں
ما میتگاں ایر کپتگیں
بیست کشتگوں تیگءِ رهءَ
بیست گوں دو گوشیں هنجرءَ
ده گوں تپر زینءِ رهءَ
ده گوں مزن ٹپّیں لڑءَ
سرهنگءِ هون انت میزریں
انگت تئی جستءَ کناں
واجه هداءَ مهتر سلیمانءِ تهءَ چلّیں براتانی بودءُ برکت ماں کتگ ات اے همے بودءُ برشءِ برکت اَت که آ آزمانءِ دیمءَ بالءَ ات دیهـءُ ملاکت آئیءِ دستءِ چیرءَ ات انت. گوں یکیں سرمچارءُ کنگریں میرانءِ ایرجیگیءَ چاکرءِ روچ ایرشت آئیءَ پروش وارت آئیءَ اے گپ منّ اِتءُ مار ات که آئیءِ هستءُ نیست میران ات په میرانءِ مرگءَ آئی ءَ گوشت که:
ماں سرءَ ارشی پریشتگ گریوانت
ماں زرءَ اپسوز ورانت بهیگ
دوداءِ مرگ یک پرّیں لوگےءِ یک بستگیں راجےءِ بربادی ات بالاچءَ شست مردواریں بلوچ ایوکءَ په سرهنگءِ بیرءَ کشت گوشت ۓ انگت من دوداءِ هونءِ جستءَ کناں. ساحر هم په وتی راجءُ زبانءُ زیدءَ هنچیں تاوانے که کرنانی کرن مارا کولنج کنت.
برے برے دلءَ هیالے کیت داں زنڈیں دمانےءَ گوش ۓ چاگردءَ یک وژدلی یے مان شان ایت چم سارت بنت. دل گرکے جنت سر په مڑا برز چست بیت. ودلءَ گوشان من سکیں نگبهتے آں ! بلوچی زبانءُ ادبءِ نوکیں دور من گوں وتی چمّاں دیستگ. ایشیءِ گواهیءَ یک رندے نه هزار رندءَ دیاں ، بلکیں داں زندگاں گوں مزنیں پهرے همے شاهدیءَ دیاں که من اے دورءِ مسترینءُ گچینی ندکار ، لچّه کار ، گشنده ءُ ازم کار گوں چمّانء وت دیستگ انت یا گوں آیاں هم دیوانءُ هم زمانگ بوتگاں چه آیانی تبءُ آ سیت ، هیلءُ آدت ، مهرءُ کهرءِ درستیں جاوراں سهیگءُ زانتکاراں.
بلے همے کترهءَ پد دپوں جور بیت ، دلوں سیاه ترایت دیدگوں چه ارسءَ کیل بنت گوں وت گوشاں اناں! اناں! من سکّیں شومےآں! اگاں چه من اے دورءِ چمدیستینءُ سرگوستیں شاهداں. په اے دورءِ مزنین سرانی همنیادی ءَ ٹهل کناں بلے اے دورءِ برزیں کلاتانی ڈرگ ، ماتکوهانی پرشگ ، پگرءُ سسّاءِ آزمانانی کپگءِ ندارگ هم همے چمّاں سگّ اِتگ همے دلءَ پج اتگ انت.
چه منءَ مه لوٹ همبل هما وشیانی یاتاں
منءَ پروشتگ ناگمانی ، گمءِ بیم دهیں مزاراںاے هما رمانگ ات که دنیگا من چه ادبءِ جنگجاهءَ کمے دیرتاں بلے په وتی زبانءَ بگوش ۓ هدوناک اتاں ریڈیو زاهدانءُ ریڈیو کابلءِ بلوچی مراگش کزائیءِ نیشتگ ات انت. اگاں ترانگوں مه دروه ایت ریڈیو کابلءِ اے اولی دستونک ات که منءَ چه اے شنگجاهءِ درستیں بلوچی سوتءُ لچّهاں دوست ترات من په ایشیءِ اشکنگءَ بے تاهیراتاں:
پدءَ جمبر گمانی بندگءَ انت
منی کلّءِ سرءَ بچکندگءَ انت
اے دستونکءِ گشنده مردیں آدمے ات گوں هنچیں پرسوزمانیں زیملےءَ جتگ ات ۓ که جانءِ پٹ پاد آتکگ ات انت. "جمبر" ءِ گال ۓ جمّر گوشتگ ات. همے جتکے (شعر) ءَ رند "پدءَ جمّر گمانی بندگءَ انت" ۓ پر ترّینتگ ات. گوں جهلءِ جُتکءِ اشکنگءَ گوش ۓ دل ترک اتگ ات:
نه ترک ایت پرچیءَ بلبل تئی دل
کسے پلّاں بهارءِ سندگءَ انت
منی وتی جندءَ همے برزءِ دوئیں کڑی سک دلءَ کپتگ ات انت. هنچوش په بزانت هنچوش په زیمر ، من وتی دلءَ گوشتگ ات دریگتیں ریڈو چوٹیپءَ چهر دیگ بوتین! من دمان په دمان ریڈو پشتءَ ترینتگ اتءُ همے دوئیں کڑیانی سرءَ کتگ ات هزار رندءَ گوشداشتگ ات انت. آ شپءَ که اے دستونک ریڈوءَ نه جتگ ات گڑا من ملورءُ بے تکانسر بوتگ اتاں. بزاں منی پرمائش پورو نه بوتگ ات.
همے دستونکءِ کهربابند (مقطع) چوش ات:
کےءَ بچکند ات چار ات ساحرءَ را
پدءَ دردے دلءَ ایرنندگءَ انت
گوں ایشیءَ من ماراتگ ات که اے دستونکءِ لچّه کار ساحر انت بلے سرجمیں ناموں انگت هم نه زانتگ اتءُ چوش اوں هم نه زانتگ ات که پاکستانءَ نشتگ ، ایران ئیگ انت یا اوگانستانءِ؟ هستءُ سلامت انت یا هداءَ وتی مال کتگ؟ همے شکّءُ گمانانی تهءَ چیزکے وهد گوست منی دل گوش ایت 1975 ءَ ساحرءِ لچّهانی اولی دپتر "پاهار" منءَ دست کپت که 1970ءَ چاپءُ شنگ بوتگ ات بزاں "پاهار" ءِ شنگیءِ پنچ سالءَ رند من وتءَ ادبءِ پڑءَ مار ات – نی من زانت که ساحر هستءُ زندگ انت – کراچیءَ جهمنند انتءُ سرجمیں نام ۓ (محمد) مراد ساحر انت.
اے کرنءِ هشتمی دهگ سیاستءِ بانداتءَ (سالے دو سال بے مه کن) په بلوچ راجءَ چه زنڈیں چکّاساں چکاسے بوتگ زوراکاں په زپتءُ زورءَ وتی دل نه رنجینتگ په اے بدزورانی بدزوراکیاں بلوچ راجءِ همسنتیءُ تپاکی چه راجدپترءِ نمیرانیں کرداں یک بےدروریں درورے – په اے زلمءِ بگیر (حلاف) ءَ درستیں راج چو ماتکوهاں مکّ ءُ همنوارات – راجدوستءُ هسمائیں کنگراں په وتی راجءِ دیمپانی ءَ سرءُ مال نه پهریز ات – درّیں لچّه کارءُ ازمکارانی دیواں جنگی سنگرءُ بومه ات انت – همے ادبی جنگجاهءُ بومهانی تهءَ من گوں ساحرءُ ڈیک دات ساحر گوشگءَ ات:
ایوکءَ ساحرءِ مرگءِ گمءُ اندوه نه انت
انگتءَ باز تئی هیسی سرءِ هیرات بینت
دیمترءَ گوشتگ ۓ:
دردے که تئی مهرءِ بر انت
تام ۓ چه شهدءَ وش تر انت
چه 1975ءَ بگر داں جولائی 1998ءَ ماهءُ ساحرءَ یکیں جلگهیں شهر کراچیءَ زند گوازینتگ ، بنگیجءَ بگر تانسر روچ په روچ نزیک تر بیان بوتگیں برے لچّه گوشی دیوانےءَ برے رهگوزی برے آ وت آتکگ برے من آئیءِ چارگءَ شتگاں کمءُ گیش ماهے دو برءَ یا دوماهءَ یک رندے الّمءَ دوچار کپتگیں.
1985ءَ رند ساحر سکّیں نگیگیں زندے گوازینتگ لوگی مشکلءُ جنجالاں سک اڑینت ، جاوراں پریشان کت چکّءِ نادراهیءَ گیشتر گم جتءُ گهدل کت – آئیءَ وانگءُ نبیسگ وتی جاگهءَ ، ادبءِ پڑ یک وڑے یلو داتگ ات. راجدوستءُ زبان دوستاں ساحرءِ سرءَ کپتگیں مشکلءُ گرانی مار اِت انت. په آئیءِ دردانی درمان کنگ همدستءُ تپاک بوت انت – ساحرءَ دل اڈی اش دات تا که آ وتءَ ایوکءُ تهنا مه مار ایت . "بلوچی لبزانک" ءَ وتی سلاهکاری دیوانءِ کماش کت. سیدهاشمی اکیڈمیءِ شنگ کتگیں آئیءِ لچّهانی دومی دپتر "چیهال" ءَ چه سرکارءِ نیمگءَ داد (انعام) رس اِت. مزن هور (خلیج) ءِ زبان دوستاں آ مزن هورءَ لوٹائینتءُ آئیءِ شرپءَ دیوان کت. مراد ساحر راجی مهرءُ تسلایاں نوکیں زندے بکشات آئیءَ ملکموت جواب کت اگاں راجءَ دلبڈی مه داتیں ساحر چیزے سال پیسر مرتگ ات.
دسمبر 1993ءَ مراد ساحر ءَ منءَ ڈکءُ سک کت من په بلوچی لبزانکءَ همک ماه چیزے نه چیزے به نبیسان من گوں آئیءَ لبزءُ کبز کت گڑا همک ماه یا په همک تاکبندےءَ چار کشک کش اتءُ دات که انگت گراں.
جنوری 1994ءَ رند ما گوں یکءُ دگرءَ سک نزیک بوتیں هپتگے یک رندے دو رندءَ لازم گوانکو (فون) ءِ سرءَ گپ جت. گوانکوءِ تهءَ برے وهدے لچه گوشی دیوان هم ردءُ بند داتگ ات. یک روچے من وتی یک دستونکے گوشگءَ اِتاں آئے گوشدارگءَ ات آسرءَ گوشت ۓ ایشیءَ په همے ماهءِ بلوچی لبزانکءَ راه به دے.
18 جولائی 1998ءَ من ملکءَ سرگپتگ اتاں بسءِ ٹکس گپتگ ات که همبلےءَ یک نه وشّیں حالے منءَ دات. گوشتۓ که بلوچی ادبءِ نوک باهندیں لچه کار چراگ لاشاری بیراں بوتگ منءَ گوش ۓ دردۓ پتات. آئیءِ مرگءَ چیزے روچ گوستگ ات که منءَ اے حال رس ات گوں دوریں دلے ملکءَ شتاں.
16 ستمبر 1998ءَ پدءَ کراچیءَ واتروں کت- دلءَ ات که مرچی یا باندا چراگءِ پرساں رواں چما دیمءَ ساحرءَ سرے جناں دگه هم بازیں همبلے گندگیگ انت که منی آیگءِ حالءَ سهیگ نه انت همے گرٹیانی تهءَ اِتاں که 19 ستمبرءِ روتاکءَ من مراد ساحرءِ بیرانیءِ شومیں حال ونت گوش ۓ دو جمکیں تیرے منی دلءُ سر جگراں ماناتک زانتکاریں بلوچاں گوشتگ:
دلسریں کاڑءُ دلجمیں اولاک
په هوس پیداگ نه بنت هر روچ
دلسریں کاڑانی بدل گار انت
دلجمیں اولاک په گبر باز انت
مروچی بے مراد ساحرءَ گوش ۓ وش نه انت بلوچ راج چه یک ایماندارءُ راستگوشیں انسانےءَ په بنکی زبهر بوت- بلوچی زبانءِ یک بے دروریں دردوارءُ گموارےءَ مارا رمبینت. کراچیءِ ادبی دیوان بے آئیءَ بے سپاه انت. اے بے تاهیریں دلاں چتور به ترهینیں که په ساحرءِ گلیں نیاداں چو بلّی کپوتاں نال انت:
مئے مریاں گوں پهتهیں گیساں
مئے پلاٹاں گوں کرکیں گورکاں
میش پرا ترادانءَ زر انت بوریں
زال پرا اپسی کهن دلا رامیں
بور گرّ انت په کلبری داناں
مارا ساحر یلو داتءُ شت نی مارا بائد انت که ما همائیءِ ایر کتگیں چیدگانی پدءَ وتی مرادانی منزلءَ شوهاز به کنیں وتی شهدیں زبانءَ به پهریزیں – په راجءِ همدستءُ تپاک کنگءَ به تکشیں وتی ماتیں گلزمینءَ ماں بدیں جورانی دستءَ مه دئیں اگاں ما چوش کت گڑا بزاں ساحر زندگءُ نمیران انت اگاں نه!
سستگیں ساه په کڈّناں پیوست نه بیت
آ گلیں ڈمبانی میار ، نی پدءَ هست نه بیت
